Zapomniani ludzie ze znakiem 'P'. polscy robotnicy przymusowi na Dolnym Śląsku 1939-1945

  Julian Bartosz, znany dziennikarz i ekspert od spraw niemieckich, opowiada o słabo dziś pamiętanym fragmencie losów Polaków podczas II wojny światowej. Ważnym elementem polityki Niemców wobec ludności okupowanych ziem polskich w latach 1939-1945 było wprzęgnięcie do pracy w przemyśle, usługach i rolnictwie III Rzeszy ponad 3 milionów Polaków. Tylko mała grupa w pierwszych miesiącach okupacji wyjechała do Niemiec dobrowolnie, omamiona nachalną propagandą i obietnicą godziwych zarobków. Zdecydowana większość została do tego zmuszona metodami przymusu administracyjnego lub policyjnego, łącznie z groźbą wysłania w przypadku odmowy do obozów koncentracyjnych. Największą wartością książki J. Bartosza nie jest to, że opisuje losy robotników przymusowych we Wrocławiu. Te losy stanowią ilustrację czegoś znacznie ważniejszego, co jest obszernie i analitycznie (na ile to było możliwe) ukazane przez autora - problemu robotników przymusowych w III Rzeszy, ich roli w systemie ekonomicznym, dotyczących ich regulacji prawnych, stosowanego wobec nich terroru i - last but not least - pracy przymusowej jako elementu wyniszczenia i zagłady. Na tym tle J. Bartosz zajmuje się też kwestią odpowiedzialności Niemiec za tę zbrodnię i sprawą zadośćuczynienia ofiarom eksploatacji. Żaden z polskich rządów po 1945 roku nie potrafił poradzić sobie z tym bolesnym problemem – na przeszkodzie zawsze stały doraźne interesy polityczne i przeświadczenie, że nie należy drażnić Niemców. W pewnym sensie to kwestia przypadku, że autor opisuje robotników przymusowych we Wrocławiu i okolicach - po prostu miał zbiór wspomnień i dokumentów na ten temat. Równie dobrze mógł opisać robotników przymusowych w Berlinie czy Hamburgu - gdyby dysponował odpowiednimi materiałami źródłowymi. W istocie tematyka książki daleko wykracza nie tylko poza Wrocław, ale i poza Dolny Śląsk. Pełne opisanie problemu pracy przymusowej Polaków w całej III Rzeszy nadal wymaga rzetelnych badań w archiwach polskich i niemieckich.